Седумдесет и три години од свирепото убиство на петте струмички студенти, Борис Белев, Мирко Пецев, Ѓорѓи Костуранов, Стево Топчев и Ѓорѓи Јармов од комунистичкиот режим, беа одбележани утринава со Панихида на струмичките градски гробишта, а пред Споменикот во малиот градски парк беше положено свежо цвеќе од членови на семејствата на убиените студенти, локалната самоуправа на општина Струмица, политички партии и здруженија. Рецитатори од Домот за деца и млади „Благој Мучето“ од Струмица читаа поетски колаж.
За животот и делото на петте струмички студенти говореше Никола Андонов, претседател на Здружението на политички затвореници.
„Кога се зборува за струмичката студентска петорка пожелно е да се каже во кое време тие делуваа. Кои биле нивните визии, желби, идеи и изградена свест за македонска националност, самобитност и припадност. По завршување на Втората светска војна овие нивни напредни идеи и политички ставови ги принудиле како студенти да се вклучат во првите редови за изразување на незадоволството од таквата идеологија и политика на комунизмот“ – кажа Андонов.
Горан Тренчовски – За славната петорка
Петтемина славни, тукушто вратени на распуст од поголемите градови каде што студираа, одлучија времето да го поминат заедно. Таа августовска вечер се договорија сите заедно да одат на проекција во Кино „Балкан“. Гледаа филм што раскажуваше за вербата, себичноста и измислувањето. Воедно купија билети и за новиот филм со Лиз Тејлор, што требаше да игра наскоро.
Утредента Маки одлучи да ја побара Ката за жена. Во недалечната Подгорија, во сенката под џиновскиот див костен, тие лежеа прегрнати врз постелата од свежи полуисушени лисја. Ката го одвитка подарокот што ѝ го даде Маки. Кутиче со златен прстен, украсен со ситен камен од рубин. Мешавина од восхит и сјаење. Привремено оттргнати од бестијалните стеги на локалната средина, започнаа да си разменуваат нежни изблици на љубов. Обајцата невини и искрени, сладострасно им се препуштија на чувствата. Под разголениот врат на Ката, над левата града, застана една пчелка. Го доближи жилото до нејзината мека кожа. Боцнувањето предизвика краткотраен болен писок.
Маки, Тони, Бистри, Лева и Крап умееја да сакаат и беа сакани. Ја следеа светската мода и беа многу поразлични од другите. Не читаа само странски книги и не слушаа само џез-плочи. Беа заколнати во старата Библија, со пиштол и кама, вкрстено положени врз неа. Бараа свое место под сонцето и веруваа дека небото ќе биде на сите.
Секогаш свежо избричени и со чисти чевли, набргу станаа трн во окото на црвените варвари. Ни насон не помислуваа дека една ноќ, додека во живо ечеше песната за рубинот, ќе бидат грабнати од игранката во Летната бавча на Офицерскиот дом. И потоа одведени со камион во долината на дивите костени.
Петорката беше стрелана по кратка постапка. Без повод, ниту пак со причина, само затоа што беа родољуби.
Џиџи, крунскиот сведок во предавството, другар од дете со Маки, се ожени за неговата Ката.
– Кате, сакам да бегаме одовде.
– И јас. Лоши соништа ме мачат.
– Ќе бидеме сами двајцата.
– Да оставиме сѐ зад нас, Џиџи.
– Преку Големата Бара.
– Не сакам повеќе да стапнам тука.
– А што ако нѐ запрат, на граница?
Сепак, Џиџи и Ката не успеаја да отпатуваат никаде и двајцата останаа долго заробени дома, под превезот на гревовите. Низ годините што се нижеа, клеветниците на петорката стекнуваа лажна слава, за да прокоцкаат на крајот сè, за грст сребреници и шише мастика. Мистериите довикуваат чудни спомени. Но неправдите со нив остануваат нерешени. Само носталгијата успева да ги крепи душите и да ги залечува раните.
Никогаш повеќе да не се повтори времето кога поради идеја се убиваше, а поради мисла се умираше. Проклета да е историјата, проклета да е наивноста со која и убиваме и умираме во земја во која не се гледаме едни со други, туку гледаме само идеи. Идеи што ненаситно нè јадат и живи нè горат.
© Горан Тренчовски, „Крунски панагон“, Антолог, Скопје, 2022.
